Nu de BoerBurgerBeweging dankzij Caroline van der Plas in maart bij de verkiezingen voor de Provinciale Staten de grootste partij is geworden, wordt de stem van de boeren in Den Haag en in de provincies ook zonder harde acties luid en duidelijk gehoord. De naam BoerBurgerBeweging suggereert slim een samengaan van de belangen van boeren en burgers, maar in een steeds voller land is daar lang niet altijd sprake van. Voedsel is een basisvoorziening en het is goed om daar in eigen land in te voorzien. Of het wenselijk is om als klein landje de op een na grootste exporteur van landbouwproducten ter wereld te zijn is maar helemaal de vraag.
Dat de hoge stikstofuitstoot van de veeteelt de biodiversiteit schaadt, is al jaren bekend. Dit gaat ten koste van de natuurbeleving van heel veel burgers die er graag in eigen omgeving op uit trekken. Maar stikstof is slechts een van de problemen verbonden aan de intensieve, gemechaniseerde landbouw die zwaar leunt op het gebruik van chemische middelen. Een van de grote nadelen van deze wijze van produceren is dat die ten koste gaat van een andere basisvoorziening: drinkwater.
Op 11 mei 2023 kwam de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) met het advies ‘Goed water goed geregeld’. Daarin wordt gesteld dat het niet goed gaat met de kwaliteit van het oppervlakte- en grondwater. Op de meeste plekken waar grondwater wordt gewonnen voor drinkwater voldoet de kwaliteit niet. Driekwart van de oppervlaktewateren (zoals meren, rivieren en sloten) is te sterk vervuild met stoffen als PFAS, bestrijdingsmiddelen en medicijnresten. Daarnaast worden ook meststoffen als een wijdverbreid probleem genoemd. Doordat meststoffen door uitspoeling in het oppervlaktewater onder andere de groei van blauwalg stimuleren, is de landbouw medeverantwoordelijk voor de gezondheidsschade en de vissterfte die het gevolg zijn van de zomerse algenbloei.
Maar niet alleen de waterkwaliteit is in het geding, ook wat de hoeveelheid water betreft, zijn er vaak spanningen tussen het boerenbelang en de belangen van burgers. Boeren verlangen voor het bewerken van hun land met zware machines een laag waterpeil, terwijl burgers die van de natuur houden liever een hoger waterpeil zien. Een hoger waterpeil is niet alleen beter voor de natuur, het is ook nog eens beter voor de funderingen van hun huizen. In droge zomers met watertekort hebben zowel boeren als burgers belang bij een hoger waterpeil.
Landbouwbestrijdingsmiddelen kunnen de gezondheid van mens en natuur niet alleen via het water schaden, maar ook rechtstreeks. Het verwaaien van gewasbeschermingsmiddelen (‘drift’) leidt tot blootstelling van omwonenden aan die giftige middelen en zorgt ervoor dat deze middelen zelfs op kilometers afstand in natuurgebieden neerslaan.
Daar bovenop komt nog de veeteelt met zijn eigen waaier aan gezondheidsschade, variërend van stankoverlast, de verspreiding van fijnstof en ziekteverwekkende zoönosen zoals de coronavirussen en Q-koorts tot de problematiek van antibioticaresistentie. Voor de dieren zelf is het natuurlijk het ergst, maar de vele ruimingen van tienduizenden gezonde dieren en de vele stalbranden met ook weer tienduizenden onschuldige slachtoffers doet wat met de mentale gezondheid van goedwillende burgers. Je kunt je afvragen wat de gruwelijke toestanden in de slachthuizen met de mentale gezondheid van de slachthuismedewerkers en boeren doet, zeker in de wetenschap dat varkens, weliswaar onbedoeld, soms levend worden gekookt.
Dat de gezondheid van onze natuur door de overmatige mestproductie met de bijbehorende stikstofproblematiek wordt geschaad, mag inmiddels bekend worden verondersteld. Dat we met de invoer van sojaproducten uit het Amazonegebied medeverantwoordelijk zijn voor de kaalslag in dat unieke ecosysteem is minder bekend. Ook hier botsen de belangen van burgers die veel waarde hechten aan de natuur met het verdienmodel van veel boeren.
Wat dat verdienmodel betreft, doet zich nu het merkwaardige feit voor dat veel boeren zich tegen de overheid keren, terwijl zij sinds de Tweede Wereldoorlog als geen andere beroepsgroep van de subsidies van diezelfde overheid hebben geprofiteerd (met als recent voorbeeld de subsidies voor windturbines die met hun laagfrequente geluid voor gezondheidsschade kunnen zorgen). Zelfs zodanig dat van de zelfstandigen in de landbouw ruim 40 procent miljonair is (de Volkskrant 24-04-2023).
Uit bovenstaande moge blijken dat de belangen van boeren en burgers stevig kunnen botsen en dat niet alle boeren en burgers samen een gelukkige beweging vormen. Extreme partijen als de Farmers Defense Force willen, gesteund door de vleesindustrie, van geen wijken weten. Gelukkig zijn er ook boeren die de omslag naar natuurinclusieve landbouw al hebben gemaakt of ermee bezig zijn. Zij verdienen groot respect en gelukkig vaak ook een goed belegde boterham.
En ook nu weer staat de Nederlandse overheid klaar met tientallen miljarden aan subsidies die door burgers opgebracht worden voor de noodzakelijke transitie naar duurzamere, natuurinclusieve vormen van landbouw. Door die transitie zal er (veel) minder ruimte zijn voor veeteelt waarvan steeds meer mensen zich afvragen of het wel normaal is om dieren die echt niet minder slim of gevoelig zijn dan onze huisdieren op industriële wijze aan de lopende band af te slachten. En hoe raar is het als er minder ruimte komt voor een beroepsgroep die sinds de Tweede Wereldoorlog elke generatie in grootte is geslonken met zo’n 50%?
Ronald Kaatee
voorzitter