DvhN 01-04-2023 opinieartikel ‘Een kiesdrempel? Ga voor een progressieve
‘Kans is groot dat versplintering in provinciebesturen doorzet’, kopte het Dagblad (10-03). Landelijk deden maar liefst 227 partijen mee aan de verkiezingen voor Provinciale Staten van 15 maart, veel meer dan de 179 partijen die bij de vorige Statenverkiezingen meededen. Ook in de Tweede en Eerste Kamer en in de gemeenteraden is er al jaren sprake van ‘vergaande versplintering’.
Het vinden van voldoende partijen om met meerderheidscoalities te gaan besturen wordt zo lastiger en met steeds kleinere fracties dreigt gedegen (specialistische) kennis te verdwijnen, wat tot slechte en zelfs onuitvoerbare wetgeving kan leiden. Dat de politiek steeds meer een burn-outfabriek wordt, is een ander reëel gevaar.
Er zullen veel factoren bijdragen aan de toenemende versplintering, maar de afname van het vertrouwen in de overheid en de politieke partijen draagt er ongetwijfeld toe bij. Betrouwbare politici met een consistent verhaal moet je met een lantaarntje zoeken en als er dan eentje is, zou die zomaar de grootste partij van het land kunnen vormen (Pieter Omtzigt). Dat ontbrekende consistente verhaal heeft natuurlijk alles te maken met de teloorgang van de drie grote 18e/19e-eeuwse ideologieën: liberalisme, socialisme en confessionalisme.
Duitsland heeft kiesdrempel van 5 procent
Een vaak gehoord voorstel om wat aan de versplintering te doen is de invoering van een kiesdrempel. In Duitsland geldt een kiesdrempel van 5 procent. Bij de verkiezingen voor de Bondsdag in 2021 haalden slechts 5 partijen die drempel. Dat is zonder meer overzichtelijker en met grotere fracties zijn taken beter te verdelen. Je mag hopen dat dat de kwaliteit van wetten, debatten en controle vergroot.
Eind 2022 is er een petitie gestart om voor de Tweede Kamer een kiesdrempel in te voeren. De petitie is inmiddels meer dan 40.000 keer ondertekend en daarmee is de Kamer verplicht om het onderwerp te agenderen. Juist door de vergaande versplintering is de kans op succes klein, veel partijen zullen immers voor hun eigen kansen moeten vrezen. De VVD hoeft voorlopig echter geen drempelvrees te hebben. De lijsttrekker Eerste Kamerverkiezingen Edith Schippers had het in 2015 zelfs over een ‘behoorlijk hoge kiesdrempel’ (NRC, 22-08).
Op het eerste gezicht lijkt de invoering van een kiesdrempel niet te combineren met de toegankelijkheid voor nieuwkomers van het huidige stelsel. Het nieuwe concept van een progressieve kiesdrempel biedt echter uitkomst. Met een progressieve kiesdrempel geldt voor partijen die voor het eerst meedoen aan verkiezingen de huidige ‘drempel’ van één zetel. Maar voor partijen die al zitting hebben in het betreffende vertegenwoordigende orgaan geldt wel een kiesdrempel, in het geval van de verkiezingen voor de Tweede Kamer bijvoorbeeld van 2,5 procent. Bij de volgende achtereenvolgende deelnames van een zittende partij zou je de Duitse drempel van 5 procent kunnen instellen.
Nieuwkomers hebben zo evenveel kans op een zetel als nu. Partijen die de verhoogde kiesdrempel niet halen, kunnen het bij de volgende verkiezingen opnieuw proberen. Dan geldt voor hen, net als voor partijen die voor het eerst meedoen, geen kiesdrempel meer.
Momenteel ook geen sprake van gelijkheid
Wordt het gelijkheidsprincipe dan niet met voeten getreden? Het is goed om te bedenken dat er momenteel ook al geen sprake is van gelijkheid. Partijen die voor het eerst meedoen aan de verkiezingen voor de Tweede Kamer worden in tegenstelling tot de partijen die in de Tweede Kamer zitten (de PVV uitgezonderd) niet gesubsidieerd, moeten een waarborgsom van 11.250 euro opbrengen en moeten in alle 20 kieskringen (inclusief die van Caribisch Nederland) zorgen voor voldoende geldige ondersteuningsverklaringen. En dan hebben we het maar niet over het verschil in media-aandacht.
Het minste wat je van een progressieve kiesdrempel kunt verwachten, is dat partijen die bijzonder weinig van elkaar verschillen zullen overwegen om te fuseren. Idealiter zou het zelfs kunnen zorgen voor een broodnodige impuls aan het afsterven van partijen die gebaseerd zijn op (te) oude vormen en gedachten en die alleen maar voor stagnatie en meer crisissen zorgen. En dat alles zonder de toegankelijkheid voor nieuwkomers aan te tasten.
Ronald Kaatee
voorzitter